Islam w Europie. Czy obecność muzułmanów w Europie powinna zaskakiwać?

W związku z tym obecność muzułmanów w Europie i ich liczebny wzrost mogą zaskakiwać. Historia pokazuje jednak, że islam nie jest w tej części świata zjawiskiem nowym. Niespełna sto lat po zaistnieniu na Półwyspie Arabskim jego przesłanie dotarło na stary kontynent. Najpierw drogą podbojów, a następnie przez pokojową koegzystencję muzułmanie wywarli wpływ na dzieje Europy. Pod islamskim panowaniem znalazły się najpierw Hiszpania (VIII-XV wiek), następnie Sycylia (IX-XI wiek) oraz południowe Włochy (IX-X wiek). Muzułmanie zostali stamtąd wyparci, ale islamskie treści przeniknęły do wielu dziedzin życia i nauki. Znane są osiągnięcia muzułmanów w filozofii, medycynie, architekturze i literaturze.

Na wschodzie Europy islam pojawił się za sprawą Mongołów w XIII wieku. Na Bałkanach przyjęli go potomkowie Turków Osmańskich, którzy osiedlili się na tych terenach już w XIV wieku. To właśnie Bałkany i Rosja były do połowy XX wieku największymi skupiskami muzułmanów w Europie. W drugiej połowie minionego stulecia ich liczba bardzo szybko wzrosła również w Europie Zachodniej.
Najnowsze statystyki szacują ogólną ich liczebność na ok. 40 milionów – włącznie z europejską częścią Rosji. Na czele krajów zachodnich z najliczniejszym odsetkiem ludności islamskiej znajduje się Francja z blisko 5 milionami muzułmanów, Niemcy z ponad trzema milionami, Wielka Brytania z ok. dwoma. W Holandii żyje obecnie 800.000 wyznawców islamu, a w Belgii jest ich 370.000. Liczba muzułmanów rośnie także w krajach, które w przeszłości uchodziły za homogenicznie katolickie, jak na przykład Polska. Pochodzenie społeczności islamskiej w Europie jest bardzo zróżnicowane. Zdecydowana większość muzułmanów w Niemczech pochodzi z Turcji, do Francji wyznawcy islamu przybyli z Afryki Północnej, natomiast do Wielkiej Brytanii z Pakistanu, a do Austrii głównie z Bośni.

Do istotnych elementów, które przyczyniły się do tego wzrostu należą: imigracja, przyrost naturalny, sytuacja gospodarcza krajów zachodnich i integracja europejska. W latach powojennych i pokolonialnych obecność muzułmanów w Europie pozostawała prawie niezauważalna. Na współczesne zainteresowanie tą grupą społeczną wpłynęło kilka czynników. Do najważniejszych zalicza się działalność fundamentalistów islamskich i zmianę pokoleniową. Mimo iż działania organizacji fundamentalistycznych, a zwłaszcza ataki przeprowadzone przez terrorystów o proweniencji muzułmańskiej, wpływają w sposób bezpośredni na kształtowanie opinii publicznej, to jednak w perspektywie długofalowej bardziej istotnym czynnikiem – choć mniej spektakularnym – jest zmiana pokoleniowa muzułmanów w Europie.

Początkowo przybywali oni jako gastarbeiterzy, studenci i azylanci. W latach 80. XX wieku swą obecność zaznaczały dorosłe dzieci pierwszych imigrantów, którzy różnili się od ich rodziców: w większości posiadali obywatelstwo krajów urodzenia i wyższy poziom wykształcenia, a nade wszystko znali dobrze miejscowy język i zwyczaje. Urodzeni w Europie muzułmanie czują się u siebie i dążą do stworzenia religijnej infrastruktury. Ich wysiłki koncentrują się m.in. na budowie meczetów, zakładaniu centrów islamskich i wprowadzeniu lekcji religii muzułmańskiej do szkół.

Oprócz imigracji decydującą rolę w dynamicznym wzroście tej ludności w Europie odgrywa faktor demograficzny. Rodzina muzułmańska jest liczna i wielopokoleniowa. Nawet jeśli w Europie posiada ona mniej dzieci, niż w świecie islamu, to i tak w porównaniu z rodziną europejską jest znacznie większa.
Do wzrostu populacji muzułmańskiej w Europie przyczyniają się także konwersje na islam. Tygodnik „Der Spiegel” poinformował, że w okresie między lipcem 2004 r. a czerwcem 2005 r. w Niemczech przeszło na islam cztery tysiące osób, czterokrotnie więcej niż rok wcześniej. Z przeprowadzonych badań wynika, że w wielu przypadkach zmieniły się motywy zmiany przynależności religijnej. Jeszcze kilka lat temu na islam przechodziły głównie kobiety poślubiające muzułmanów. Obecnie coraz więcej ludzi czyni to „z własnej woli”.

We wszystkich grupach muzułmańskich obecnych w Europie istnieje szerokie spektrum stanowisk. Obok mniejszości fundamentalistycznej działają środowiska liberalne i reformacyjne. Większość tworzą natomiast muzułmanie konserwatywni i tradycjonaliści. Wśród muzułmanów nie brakuje również napięć i konfliktów. Szyici z Iranu dystansują się na przykład od oficjalnych, centralnych organizacji, w których najczęściej dominują sunnici (Turcy i Arabowie).

Nasilająca się obecność muzułmanów w Europie wyzwala wśród znacznej części lokalnej społeczności niepewność i obawy, nierzadko również poczucie zagrożenia. Europejscy muzułmanie wzbudzają niepokój szczególnie w tych krajach, gdzie islam nie jest oficjalnie uznany, na przykład w Wielkiej Brytanii i we Francji. Muzułmanie jako „obcy” znajdują się w diasporze, w której system samoobrony odgrywa ważną rolę. Wielu muzułmanów kształtuje swoją tożsamość na podstawie przesłanek religijnych. W tym kontekście pojawia się pytanie o to, czy tradycyjny, islamski system wartości da się połączyć z europejskim.

Pieniężno, grudzień 2007 r.