Konfucjusz

Konfucjusz - Kong Qiu - (551-479 p.n.e.), założyciel szkoły rujiao (doktryna literatów), nie uważał się za twórcę oryginalnej myśli, lecz tylko za odnowiciela i obrońcę chylącej się ku upadkowi starożytnej tradycji: „Przekazuję jedynie nauki starożytnych, lecz sam niczego nie tworzę. Ufam starożytności i miłuję ją. Ośmielam się nawet przyrównać siebie do owego starego Penga" (15).

W okresie kryzysu politycznego i społecznego, jakim była epoka ostatnich przedstawicieli dynastii Zhou, Konfucjusz i jego uczniowie starali się zgromadzić dziedzictwo starożytnych Chin feudalnych, ale czyniąc to dokonali nowej systematyzacji oraz interpretacji wcześniejszej tradycji kulturalnej Shang i Zhou. W taki to sposób Konfucjusz stał się założycielem nurtu filozoficznego, który od niego wziął swą nazwę.

Czym kieruje się opracowanie konfucjańskie? Chodzi o znalezienie w sytuacji kryzysu klucza do odczytania ludzkiej egzystencji, pozwalającego sformułować na nowo ogólne hipotezy, na których można by oprzeć stosunki społeczne. Celem jest też odzyskanie wartości etycznych, na których dałoby się zbudować i zorganizować ludzkie królestwo.

Wobec zatracenia starożytnych obyczaj ów Konfucjusz usiłował - odczytując na nowo przeszłość (również tę mityczną) - zagwarantować przyszłość ludzkiej cywilizacji. Proces cywilizacyjny, który uczynił ziemię ojczyzną dla człowieka, był według Konfucjusza dziełem wielkich i mądrych władców, ponieważ właśnie obowiązkiem każdego panującego jest zapewnienie i utrzymanie porządku w świecie. Porządek ten ma jednak nie tylko znaczenie polityczne. Nie należy bowiem zapominać, że funkcja cywilizująca władców starożytności była rozumiana przez Konfucjusza jako gwarancja zabezpieczająca przed nieporządkiem społecznym i także kosmicznym. Władza cywilna czerpie dla siebie legitymizację z porządku, który ją poprzedza.

Nakaz (ming) Nieba (Tian) nazywa się naturą, ale tą naturą jest natura człowieka (xing), która urzeczywistnia się w Drodze (Dao) wpisanej w jego serce: „Aby Dao było praktykowane - oto nakaz Nieba". W centrum (zhong) człowieka jest niezmienne Dao Nieba; w środku samych siebie, w jedności pierwotnej natury poznaje się rozporządzenie Nieba, to znaczy ów imperatyw moralny, który jest ściśle związany z porządkiem kosmicznym. Ponieważ istniej e zasada zmiany i porządek czasu, który trzeba poznać i do którego trzeba się dostosować, powrócenie do tego centrum jest Drogą człowieka.

Oto, czym jest równowaga: wielkim fundamentem wszystkie
go, co jest pod Niebem. Oto, czym jest harmonia: Drogą
uniwersalną wszystkiego, co jest pod Niebem. Kiedy istnieje
najwyższa równowaga i najwyższa harmonia, wszystko ma swoje
właściwe miejsce w Niebie i na Ziemi, a byty osiągają swój
pełny rozwój (16).