Joga – różnorodność znaczeń

Współcześnie coraz więcej osób podejmuje praktykę jogi. Czynią to na wiele sposobów, sięgają po różne metody, których rozmaitość trudno objąć i usystematyzować. Praktykują w zaciszu domowym i szkołach jogi, w aśramach i klubach fitness, w luksusowych ośrodkach wypoczynkowych i szpitalach, a nawet w kościołach i salach parafialnych. W zależności od indywidualnych upodobań i potrzeb każdy może również sięgnąć po jeden z wielu specjalistycznych podręczników jogi dla nauczycieli, pianistów, biznesmenów, graczy w golfa, pracowników biurowych itd. Możliwe jest także uczestniczenie w korespondencyjnym lub internetowym kursie jogi. Współcześnie, choć może wydawać się to nieprawdopodobne, jogę praktykują również koty, psy czy konie. Ich właściciele mają do dyspozycji nie tylko stosowne podręczniki, ale i rozmaite akcesoria przydatne przy wykonywaniu ćwiczeń. Mogą również zabrać swych ulubieńców na specjalne zajęcia dla zwierząt, prowadzone przez wykwalifikowanych nauczycieli.

W ciągu niemal pięciu tysięcy lat joga wielokrotnie ulegała zmianom, dostosowując się do różnych warunków społecznych i kulturowych. Ta zdolność adaptacyjna zawsze była źródłem jej bogactwa i trudnej do ogarnięcia wielowymiarowości. Wydaje się jednak, że wielka popularność jogi i dość zaskakująca różnorodność form, jakie współcześnie przyjmuje gubi coraz częściej jej zasadnicze przesłanie. Coraz rzadziej postrzega się jogę jako ścieżkę duchową, drogę prowadzącą ku transcendencji. Staje się raczej wyszukaną, egzotyczną formą gimnastyki, modnym sposobem na spędzanie wolnego czasu, utrzymanie kondycji fizycznej, zgrabnej figury i dobrego samopoczucia.

Niniejsze opracowanie jest próbą ukazania tradycji jogi, jej bogactwa i różnorodności. Prześledzenie dziejów jogi od najwcześniejszych, możliwych do uchwycenia początków aż po czasy współczesne, pozwoli Czytelnikowi – taka jest przynajmniej moja intencja – zapoznać się z różnymi jej aspektami i formami, a przede wszystkim uchwycić tę myśl, która leży u ich podstaw i wyraża jednocześnie najgłębszą istotę jogi.

Mircea Eliade pisał, że „... joga stanowi charakterystyczny wymiar ducha indyjskiego, i to w takim stopniu, że wszędzie, gdzie wniknie się w religię i kulturę Indii, napotyka się bardziej lub mniej czyste formy jogi” (1) Nie jest możliwe wyczerpujące opisanie owego „indyjskiego ducha” w tak krótkim opracowaniu, jak to, które Czytelnik trzyma przed sobą. Wątpię, czy w ogóle jest to możliwe... W niniejszej książce przedstawiono więc jedynie wybór problemów uznanych za najbardziej reprezentatywne dla tradycji jogi.

Książkę podzielono na siedem zasadniczych części, wyznaczających kolejne etapy rozwoju jogi. Podział ów po części został zainspirowany przez prace Georga Feuersteina, jednego ze uznanych badaczy i znawców tej tradycji. Rozważania rozpoczęto od poszukiwania najwcześniejszych śladów idei jogi w przedindoeuropejskiej jeszcze cywilizacji doliny Indusu. Następnie zaprezentowano najważniejsze wątki wedyjskie sklasyfikowane przez Feuersteina jako joga archaiczna, i dalej – wybrane myśli zaczerpnięte z Upaniszad oraz koncepcje odczytywalne z Bhagawadgity, łączone przez tegoż badacza w jedną kategorię jogi preklasycznej. W osobnych rozdziałach omówiono system jogi klasycznej, jogę postklasyczną i współczesną. Zaproponowany podział ma jednak charakter przede wszystkim porządkujący i nie powinien przesłaniać ciągłości tradycji jogi. Na tej właśnie podstawie, sięgając po interpretacje, komentarze i wypowiedzi współczesnych joginów, wyjaśniam niektóre zjawiska pochodzące z odległej nieraz przeszłości

Ostatnie dwie części książki ukazują wybrane kwestie związane z jogą chrześcijańską oraz historią jogi w Polsce. Odpowiedź na pytanie, czym jest joga i jak można ją definiować, znajdzie Czytelnik w rozdziale pierwszym.

Każdy rozdział kończy wybór podstawowej literatury przedmiotu uzupełniony niekiedy uwagami i wyjaśnieniami. Wskazane pozycje pozwolą zainteresowanym wyjść poza przedstawiony zestaw zagadnień i umożliwią poszerzenie wiedzy na temat tradycji jogi, a niektórych być może skłonią także do podjęcia własnych poszukiwań. Ze względu na popularny charakter opracowania, tam gdzie było to możliwe, starałam się wskazywać na literaturę dostępną w języku polskim.

Wszystkie terminy sanskryckie podane są w wersji spolszczonej. Transliteracja naukowa na alfabet łaciński, zastosowana tylko przy pierwszym ich wystąpieniu, została umieszczona w nawiasie i zapisana kursywą. Wyjątkiem od tej reguły jest zapis współczesnych indyjskich imion i nazwisk, które zostały podane tylko w wersji angielskiej, gdyż tak robią sami ich posiadacze, i w tej formie są one powszechnie znane i rozpoznawane. W cytatach zachowana została pisownia oryginału.

Na zakończenie należy wyraźnie zaznaczyć, że opracowanie, które Czytelnik trzyma w ręku nie jest podręcznikiem jogi. Mam nadzieję, że dzięki lekturze niniejszej książki Czytelnik zrozumie, dlaczego „nauczenie się jogi” z książki nie jest możliwe.