Modlitwa oczami psychologa

Publikacja - na tyle, na ile jest to możliwe - próbuje rozdzielić założenia teologiczne od analizy psychologicznej religijności. Autorzy dokonują przeglądu wyników dotychczas przeprowadzonych badań psychologicznych. Kładą równocześnie nacisk na złożoność badanego zjawiska, które pozostaje składową wielu możliwych do analizy sfer tematycznych. Podejmują więc heroiczną próbę systematyzacji, nierzadko sprzecznych, publikacji naukowych.

Kevin L. Ladd i Bernard Spilka osadzają duchowość i modlitwę w kontekście  znanych i obowiązujących powszechnie koncepcji psychologicznych dotyczących funkcjonowania człowieka. Modlitwa jako jedno z najważniejszych zachowań religijnych podlega definicyjnie pod różne konstrukty teoretyczne. Możemy więc rozważać omawiany proces w kontekście motywacyjno-popędowym, poznania, rozwoju osobowości i psychologii społecznej. Stąd zapewne zainteresowanie badaczy omawianym zjawiskiem i stale rosnącą liczbą przeprowadzanych badań. Autorzy kilkakrotnie w publikacji podkreślają wielowymiarowość procesu modlitwy i związane z nim trudności metodologiczne.

Książka ukazuje postępujące zmiany w duchowości ludzi wierzących na przestrzeni poszczególnych okresów rozwojowych. Przybliża czytelnikowi, w jaki sposób zindywidualizowany wymiar duchowy może przekładać się na strategie radzenia sobie z trudnościami w dostosowaniu społecznym. Współcześnie człowiek postrzegany jest jako jedność biopsychospołeczna, stąd naświetlone zostają także potencjalne zależności pomiędzy modlitwą a zdrowiem nie tylko w wymiarze psychicznym, ale także somatycznym. Rozwinięty obszar duchowy oranta może pozostawać dla niego czynnikiem buforującym, pozwalającym zachować w obliczu trudności równowagę psychiczną. Autorzy ukazują przemiany duchowości na przestrzeni kilku pokoleń, a przywoływane badania wskazują na odmienność uzyskanych wyników w zależności od indywidualnego bądź wspólnotowego aktu modlitwy. Zbiorcze ujęcie modlitwy zaspokaja większą ilość potrzeb psychicznych, dotyczy to zwłaszcza ludzi starszych. Jest to ciekawe spojrzenie pod potencjalne oddziaływania leczniczo-terapeutyczne. Na uwagę zasługuje także zaznaczenie rozbieżności pomiędzy rozwojem duchowym w wymiarze instytucjonalnym a osobistym - są to dwa różniące się kierunki możliwych rozważań badawczych.

Pomimo licznych  trudności, jakie badania obszarów związanych z religijnością ze sobą niosą (nieadekwatna kontrola danych statystycznych, niewłaściwe, odgórne projektowanie badań i analizowanie wyników, pokusa nadinterpretacji uzyskanych danych) autorzy w rzetelny oraz ciekawy sposób ukazują wieloaspektowość procesów modlitewnych. Także układ poszczególnych rozdziałów w książce pozwala na stosunkowo łatwy dostęp do interesujących czytelnika informacji. Autorzy najpierw wprowadzają odbiorcę w analizę teoretyczną, następnie powołują się na zbadane w ujęciu praktycznym główne obszary zależności.

Celem autorów publikacji było wykazanie, w jaki sposób badania nad modlitwą wpisują się w inne, współcześnie rozwijające się dziedziny psychologii. Uważam, że im się to udało. Przeprowadzono dotychczas dużą liczbę badań w celu uchwycenia istoty badanego zjawiska, wyniki nadal pozostają niejednoznaczne. Czytelnik może mieć wrażenie natłoku przywoływanych danych, przypuszczalnie wynika to nie tyle z charakteru samej książki, co  złożoności analizowanego procesu. Twórcy piszą w sposób jasny i logiczny; używany język, pomimo naukowego charakteru pracy, również pozostaje przystępny dla czytelnika. Pomimo swoistej delikatności poruszanych tematów, autorzy nie uciekają od trudnych, ale także kluczowych pytań i zagadnień.

Polecam publikację zarówno badaczom modlitwy, jak i osobom praktykującym. Książka pomaga spojrzeć w szerszym ujęciu nie tylko na zjawisko, lecz także na potrzeby przekładające się na zachowania religijne człowieka.

***

Psychologia modlitwy. Spojrzenie naukowe. Kevin L. Ladd, Bernard Spilka, Wydawnictwo WAM, 2014 r.