Specyfika afrykańskiego islamu

Miejscowa literatura podawała naukę islamu w prostych, łatwych do zapamiętania formułach.
Islam jawił się jako kultura pisma (zwłaszcza rachunku), która prezentowała się wielu Afrykanom jako kultura kupiecka. Ogarnięcie przez islam terenów sudańskich nastąpiło w ścisłym związku z wciągnięciem ich w orbitę muzułmańskiego handlu. Niewolnicy, sól, kość słoniowa, złoto - to również czynniki, które wiązały Afrykę z islamem. Islam uwalniał od izolacji gospodarczej wspólnoty etniczne, a ich gospodarka stawała się towarowa, co z kolei umożliwiało powstanie państw łączących różne kultury, wychodzących poza wspólnotę etniczną.

Wiele czynników powodowało, że najczęściej między islamem a tradycyjnymi wierzeniami dochodziło do synkretyzmu obu systemów wierzeń. Szajchowie żar i kadziur (kapłani miejscowych kultów duchów w Somalii i Sudanie), przyjmując islam, dostosowywali kult duchów do muzułmańskiej formuły, pozostawiając go jednak w swoich zasadach bez zmian. Wchodzili też oni w rolę muzułmańskich szajchów religijnych. Stąd np. w Sudanie termin fakih ma znaczenie bardzo ogólnikowe, a dotyczy wszystkich nieprofesjonalnych kapłanów, mistyków i uzdrowicieli, często w praktyce bardzo odległych od muzułmańskiej ortodoksji. W Somalii te. rolą pełnią czarownicy i mędrcy, doradcy w sprawach polityki plemiennej i wojny, kapłani kierujący obrzędami mającymi zapewnić deszcz (zwani też wadaad), którzy po przyjęciu islamu nadal zachowali swe funkcje, lecz już w muzułmańskiej formie.

Muzułmańska wiara w baraki (specjalną łaskę otrzymaną od Boga za zasługi i dającą możliwość czynienia cudów) sprawia, że toleruje się różne formy magii. Ludzie obdarzeni baraki, zwani wali (uznawani za świętych), są w sudańskim islamie szczególnie szanowani, a nawet oddaje się im kult. Praktyki białej magii (dobroczynnej - dawa) nie są uznawane w przekonaniu miejscowej ludności za magię, którą zakazuje Koran (sihir). Wykorzystuje sieją w leczeniu ludzi.

Najczęściej polega na fizycznym kontakcie ze świętym słowem Koranu, np. za pośrednictwem śliny czytającego święty tekst lub poprzez wdychanie dymu ze spalonego tekstu Koranu. Teksty koraniczne i barakę traktuje się więc jako zaklęcia magiczne, czasem do bardzo różnych celów, np. do poszukiwania skarbów lub wody. Podobną rolę spełniają wyrażenia religijne bismillah („w imię Boga"), używane przy rozpoczynaniu jakiejkolwiek czynności, ale też traktowane jako formuły chroniące przed czarami czy złymi duchami.

Wypowiada sieje z chwilą zapadnięcia ciemności, w momencie gdy zaczyna padać deszcz, na widok światła błyskawic i odgłosów grzmotów, przy przechodzenia obok złego czy świętego miejsca (starych drzew, wielkich skał), w chwili zobaczenia lub usłyszenia czegoś złego (węża, skorpiona, czarnego psa i kota, sowy, sępa lub kruka), przed rozpoczęciem uprawy czy przechodzeniu przez pole uprawne.

Mimo wyraźnego zakazu w afrykańskim islamie uprawiana jest także czarna magia (sihir) oraz różne metody wróżenia. Łączy się to często z wiarą w siłę „złego wzroku" (ein haarrd) i różnymi praktykami szkodzenia wrogowi. Najpopularniejsza jest magia kontaktowa (amal), która polega na magicznym oddziaływaniu na włosy, paznokcie lub cokolwiek mającego kontakt z ciałem człowieka, któremu zamierza się zaszkodzić.

To magiczne oddziaływanie polega na wykorzystaniu przezfakiha siły złych dżinów. Obroną przed czarną magią jest noszenie specjalnych amuletów (hidziab). Są to najczęściej formuły pisane przez fakihów na rolowanym papierze, które składają się z wersetów Koranu, znaków kabalistycznych, imion Boga, aniołów lub dżinów. Papier wkłada się do skórzanych futerałów, które kobiety noszą zawieszone na szyi, a mężczyźni na lewym ramieniu. Amuletami zabezpiecza się także domostwa, zwierzęta i drzewa owocowe. Szajchowie islamscy również we wróżbiarstwie przejęli niektóre miejscowe techniki, np. wróżąc z piasku, stosując metody astrologiczne i numerologiczne, przepowiadając wydarzenia z ruchu ptaków, obserwacji wnętrzności zwierząt czy interpretując układ rzucanych muszelek.