Etnologia religi

Bardzo ciekawa ze względu na swój charakter jest wspólnota Jamaa, ponieważ u jej początków stoi misjonarz katolicki Placide Tempels, autor znanej Filozofii Bantu, który usiłował dopasować wyniki swoich prac do kształtu afrykańskiego chrześcijaństwa.

Tempels dążył do połączenia chrześcijańskiej myśli humanistycznej z afrykańską koncepcją człowieka w celu usunięcia uprzedzeń i barier w życiu współczesnych Afrykanów, stworzenia podstaw nowej wspólnoty, w której zapanuje jedność (wnoja) między: Białymi i Czarnymi, członkami różnych plemion, starymi i młodymi, mężem i żoną. Jedność ta ma stworzyć wielką duchową Jamaa (w suahili: „rodzina"), która może powstać w wyniku doskonalenia trzech podstawowych dążeń człowieka (muntu): uzima czyli siły życiowej, uzazi czyli płodności i mapendo czyli miłości.

Pierwsza wspólnota powstała w 1953 r. na obszarze Zairu (Katanga) i mimo opuszczenia Afryki przez Tempelsa nadal się rozwija, wykraczając poza granice regionu. Od członków wymaga się, by praktykowali katolicyzm i żyli w stanie małżeńskim, jednak każdy, nawet poganin, muzułmanin i wyznawca innej formy chrześcijaństwa może zostać „kandydatem" i uczestniczyć we wspólnocie.

Mimo że Jamaa nie jest stowarzyszeniem tajnym, obowiązuje reguła milczenia, odnosząca się do podstawowych przekonań i zasad postępowania. Reguła milczenia ma wyznaczać odrębność Jamaa od reszty społeczeństwa, co rodzi naturalną podejrzliwość oficjalnej hierarchii katolickiej. Aby stać się członkiem wspólnoty, należy poddać się obrzędowi inicjacji, włączenia do wspólnoty, by po roku lub kilku latach dalszego kandydowania przejść kolejne dwa stopnie, dochodząc do pełni Jamaa.

Wyjazd Tempelsa do Belgii w 1963 r., wymuszony przez kościelnych przełożonych, miał na celu pozbawienie ruchu przywódcy. Tempels miał problemy od czasu opublikowania Filozofii Bantu (1945). W 1963 r. tłumaczył się papieżowi i bronił przed oskarżeniami o herezję. Dla uczestników wspólnoty stał się tym samym postacią mityczną, aczkolwiek nie przypisuje mu się zwyczajowych w afrochrześcijaństwie atrybutów.

W 1974 r. Jamaa została ekskomunikowana. Podstawowe idee Jamaa pochodzące od Tempelsa uległy rozwinięciu i są obecnie sformułowane w doktrynie, która ujęta jest w mafundisho (nauce). Jedynie część mafundisho może zostać spisana w Kitabu (Księdze), powstałej w 1961 jako efekt przemyśleń członków grupy. Na cotygodniowych spotkaniach czytane są fragmenty Kitabu, ilustrowane przypowieścią lub bajką arisi.(…)


Przypisy
(6) S. Piłaszewicz, Religie Afryki; ewolucja wierzeń rodzimych w kontaktach z islamem i chrześcijaństwem, Warszawa 1992, s. 100.
(7) G. J. Kaczyński, Czarny chrystianizm, s. 54-55.
(8) Khakizm rozwijał się w czasie II wojny światowej. Jeden z przywódców khakizmu nadał sobie tytuł Hitler, co miało oznaczać, że jest niezwyciężony i nie lęka się żadnej walki.
(9) G. J. Kaczyński, Bunt i religia w Afryce Czarnej. Z badań nad ruchami religijnymi w Zairze, Wrocław-Warszawa 1986, s. 138.
(10) H. M. Ko6nmaHOB,Hnuu,uau,uu, [w:] Tpaduu,uoHHbieucuHKpemuHeacuepenuiuu Moskwa 1986, s. 138
(11) S. Piłaszewicz, Nowe zjawiska i ruchy religijne w Czarnej Afryce, „Euhemer - Przegląd religioznawczy" 1991 nr 4, s. 24.
(12) F. Z. Kapuścik, Religie Afryki Zachodniej wobec współczesnych przemian, Warszawa 1979, s. 137-138.
(13) Nazwa własna: EJCSK - Eglise de Jesus Christ sur la Terre par le prophete Simon Kimbangu (Kościół Jezusa Chrystusa na Ziemi za Pośrednictwem Proroka Szymona Kimbangu).
(14) G. Baladier, Życie codzienne w państwie Kongo (XVI-XV1II w.), Warszawa 1970, s. 204.
(15) B. G. M. Sundkler, Bantu Prophets in SouthAfrica, London-New York 1961, s. 38-39. Typologia Sundklera odnosiła się jedynie do NRR w RPA, jednak przyjęta została za obowiązującą dla całej Afryki. Według Sundklera kościoły etiopskie (lub etiopiańskie) powstały przez odłączenie od kościoła misyjnego, często z powodów pozareligijnych, np. politycznych czy organizacyjnych i wzorują się na kościele swego pochodzenia, przyjmując podstawowe treści doktrynalne. Kościoły syjonistyczne (syjońskie) to wspólnoty na wzór zielonoświątkowców, o charakterze apostolskim, związane z wiarą w manifestującą się powszechnie obecność Ducha Świętego. Cechuje je obecność mesjańskiego charyzmatu przywódcy oraz niezależność religijna osadzona w koncepcji bezpośredniego zbawienia i teokracji. H. W. Tumer proponuje, by podział ten uszczegółowić, wyróżniając w kościołach etiopskich: a) eklezjastyczne; b) ewangeliczne; zaś w kościołach profetyczno-uzdrowicielskich (syjońskich): a) mesjanistyczne; b) objawicielskie; c) terapeutyczne (H. W. T urnę T, A Typology for African Religious Movements, „Journal of Religion in Afiica" 1967, vol. l, nr l, s. 1-34).
Bardziej skomplikowaną typologię proponuje James Fernandez (African Religious Movements -Types and Dynamics, „Journal of Modern African Studies" 1964, nr 2, s. 531-549). Powstała w wyniku nałożenia na siebie dwóch osi: postawy wobec kultury rodzimej i sposobu, w jaki się ona wyraża. Według niego spotykamy następujące typy:
1) separatystyczny- ruch nastawiony na akceptację symbolizmu akulturacyjnego, którym posługuje się instrumentalnie;
2) reformatorski- ruch, który wyrasta z symbolizmu tradycyjnego, mając jednak nastawienie instrumentalne, szuka rozwiązań w rozważnym i twórczym łączeniu go z symbolizmem akulturacyjnym;
3) mesjanistyczny- ruch zaangażowany w symbolizm akulturacyjny przejawiany ekspresyjnie, akceptujący jednakże historyczną sekwencję, wyraża oczekiwania skierowane na okres millenamej satysfakcji;
4) natywistyczny- ruch, który zorientowany jest na tradycyjny symbolizm manipulowany ekspresywnie.
(16) Początki wspólnot syjonistycznych wiązać należy z Christian Apostolic Church in Zioń, kościołem Murzynów amerykańskich w Zion-City (Illinois) z 1896 r. Kościół ten był religijnym odbiciem ideologii Marcusa Garveya z Jamajki. Misjonarze tego kościoła przybyli do Afryki Południowej w 1904 r., zakładając m.in. Zioń Apostolic Church of South Africa, Nazareth Baptist Church czyli Ama-Nazaretha, oraz Zioń Christian Church.
(17) S. Piłaszewicz ,Religie Afiyki, Warszawa 2000, s. 208-210; S. Świderski, Tradycyjne związki tajemne szczepu Apindżi jako historyczno-kulturowe tło osobowości, „Lud" 1968, t. 52, s. 58-61.
(18) H. W. Turner, The Church of the Lord; The Expansion of a Nigerian Independent Church in Sierra Leone and Ghana, „Journal of African History" 1962, nr 3, s. 92.
(19) J. D. Y. Peel, Aladura, London 1969, s. 170-171.