Buddyzm a fundamentalizm i przemoc

Sri Lanka od chwili wprowadzenia buddyzmu przez dzieci króla Aśoki w III w. p.n.e., do czasu pojawienia się na wyspie chrześcijańskich Europejczyków w XVI w., była królestwem zamieszkałym niemal wyłącznie przez buddyjskich Syngalezów [13]. Obecnie 70% populacji Lanki to buddyści, a liczba chrześcijan i muzułmanów nie przekracza kilku procent (hinduistów jest nieco więcej). Zwycięski w wyborach prezydenckich w 1956 roku szef konserwatywnej Zjednoczonej Partii Narodowej (U.N.P.) S.W.R.D. Bandaranaike podkreślał, że Lanka była zawsze syngaleska i buddyjska, i że kres złotej ery buddyzmu spowodowała inwazja na wyspę indyjskich Tamilów. Ów „etnonacjonalizm", jak nazwał go J. Powers [14], spowodował później wybuch krwawej wojny domowej między w większości buddyjskimi Syngalezami a mniejszością hinduskich Tamilów. Śmierć poniosło 50 000 osób, a kraj został doprowadzony do ruiny.

W zakończonym powodzeniem w 1959 roku spisku na życie Bandaranaike brało udział dwóch mnichów buddyjskich. Prezydenta zabił fanatyczny mnich, który uznał, że dokonał on zbyt wielu ustępstw na rzecz Tamilów. Wskutek społecznego ostracyzmu przez sześć następnych lat mnisi nie brali udziału w życiu publicznym. W wyborach w 1965 roku poparli zwycięską U.N.P., która starała się, na tyle, na ile to było możliwe, oddzielić sprawy religii od spraw polityki. Jednak konstytucja z 1972 roku zagwarantowała buddyzmowi i językowi syngaleskiemu dominującą rolę w państwie. Stało się to kosztem Tamilów. Nakłada ona na państwo obowiązek „ochrony i wspierania buddyzmu" [15].

Jak bardzo buddyzm Lanki wiąże się z nacjonalizmem, świadczy najlepiej fakt, że tak uznany autorytet i mnich jak Walpola Rahula porównał walkę syngalesko-buddyjskiego rządu z hindusko-muzułmańskimi Tamilami do potyczki pomiędzy Dharmą a jej wrogami; nakłaniał też mnichów, aby zwrócili ślubowania i wstąpili do wojska. Odwoływał się przy tym do okresu panowania króla Dutugamunu (I w. p.n.e.), kiedy mnisi również walczyli czynnie z indyjskimi Colami".

Osobliwym zjawiskiem w życiu społecznym ostatnich lat jest pojawienie się fundamentalizmu buddyjskiego. Mimo różnic, jakie dzielą go od fundamentalizmów innych religii, fundamentalizm ze Sri Lanki spełnia jednak cztery cechy wyszczególnione przez Marty'ego i Appleby'ego.

Są nimi: 1) postrzeganie religii jako źródła tożsamości; 2) wyraźna linia graniczna między tymi, którzy są po „naszej" stronie, a tymi, którzy nie należą do „nas"; 3) wiara w spełnienie się proroctw eschatologicznych, oraz 4) dramatyzacja i mitologizacja wrogów. Podstawowa różnica między fundamentalizmem buddyjskim a np. muzułmańskim polega na tym, że nie tworzy on zwartej grupy o łatwo rozpoznawalnych cechach i nie wymaga od swoich zwolenników ścisłego przestrzegania standardów zachowania.

Rolę pisma świętego pełni Mahawamsa, zmitologizowana historia Lanki, wedle której wyspa to teren tradycyjnie syngaleski i buddyjski. Jednym z głównych przejawów fundamentalizmu jest to, że ludzie, którzy uważają się za głęboko religijnych, mogą również znacznie upolitycznić swoje życie.

Zwraca się jednak uwagę, że podziały na Lance mają charakter etniczny, nie religijny. Oznacza to, że syngalescy buddyści zwalczają tamilskich buddystów w analogiczny sposób, jak syngalescy chrześcijanie zwalczają tamilskich chrześcijan. Syngalescy buddyści dążą do całkowitego zdominowania innych nacji Lanki. Zdaniem A.S. Jayarathy, tradycyjne przeświadczenie Syngalezów, że „kraj istnieje dla religii", uległo w ciągu ostatniego pół wieku zmianie na inne, według którego to „religia istnieje dla tych, którzy chcą rządzić państwem". Buddyjska Dhamma stała się więc legitymacją władzy państwowej [17]. Pisząc o sytuacji na Lance, Mahinda Deegalle zauważył: „W obliczu przemocy żaden buddysta nie może ignorować wpływu, jaki wywiera ona na buddyjskich mnichów i świeckich, na instytucje buddyjskie w Sri Lance i codzienną praktykę buddystów" [18].